Z Raporu - Eylül 2025 / Sayı 076

76. Sayı Eylül 2025

EKONOMİDE GİZLİ TEHLİKE: KÜRESEL NÜFUS KRİZİ

Ekonomi ve iş dünyasının nabzını tutan Z Raporu, Eylül2025 sayısıyla raflardaki yerini aldı. Bu sayıda, ‘Demografik Dönüm Noktası’ başlıklı kapak dosyasında azalan nüfusun ekonomik ve sosyolojik etkileri uzman isimlerin görüşleri ile masaya yatırılıyor.

Küresel demografi kırılma noktasında. Doğurganlık oranları tarihi düşük seviyelere gerilerken, yaşlanan nüfus ekonomiden siyasete, sosyal politikalardan kültürel dönüşümlere kadar hayatın tüm alanlarını şekillendiriyor. İşgücü daralıyor, kamu maliyesi baskı altında, tüketim kalıpları değişiyor. Türkiye ise bu dalganın tam ortasında: Doğum oranları hızla düşerken, 0–4 yaş nüfusu ilk kez 5 milyonun altına indi. Uzmanlar, sadece teşviklerle yetinmeyen; istihdamı, kadın emeğini, aktif yaşlanmayı ve sosyal politikaları içeren kapsamlı reformların kaçınılmaz olduğu uyarısını yapıyor. Kriz ve fırsat arasındaki bu ince çizgide, alınacak kararlar gelecek kuşakların yaşamını belirleyecek.

DIŞ ŞOKLARA KARŞI STRATEJİK GÜÇ: SANAYİ SEKTÖRÜ

Küreselleşmenin etkisiyle ekonomik gücünü sanayiden hizmetlere kaydıran ülkeler, kırılganlık riskiyle karşı karşıya. Hizmet ağırlıklı büyüme modelinin başarısı yüksek katma değerden geçerken, Türkiye’de ise hizmet sektörüne hâlâ düşük katma değer hâkim. Dış etkenlere açık olmasıyla bilinen hizmetlerin GSYH’deki payı da yüzde 50’lerin üzerinde seyrediyor. Sanayinin aldığı pay ise yüzde 20’leri aşamıyor. Sanayi-hizmet dengesindeki değişimin Kovid-19 ve ticaret savaşı krizlerinde kendini gösterdiğine işaret eden uzmanlar, bu dönemlerde hizmetler yerine sanayisini güçlü tutan ekonomilerin pozitif ayrıştığını belirtiyor. Bu açıdan Türkiye’yi dış şoklardan koruyup sürdürülebilir büyümeye ulaştıracak kalkınma politikası da sanayinin büyümedeki payının yeniden artırılmasından geçiyor.

ÇİN’İN TİCARET DENGELERİ DEĞİŞİYOR: TÜRKİYE NEREDE DURUYOR?

ABD ile yaşanan ticaret savaşlarının ardından Çin, küresel ticarette rotasını yeniden çiziyor. Ocak–Temmuz 2025 döneminde 683,5 milyar dolarlık dış ticaret fazlası veren Pekin, ABD pazarındaki kaybını ASEAN, Afrika, Avrupa ve Latin Amerika’da telafi etmeye çalışıyor. Ancak bu tablo sadece yeni fırsatlar değil, aynı zamanda küresel tedarik zincirlerinde ‘ticaret sapması’ gibi yapısal dönüşümleri ve üçüncü ülkeler için riskleri de beraberinde getiriyor. Çin’in küresel ticaret stratejisi Türkiye için çift taraflı sonuçlar doğuruyor. Avrupa’da fiyat avantajıyla öne çıkan Çinli üreticiler Türk ihracatçıların rekabet gücünü baskılarken, Türkiye’nin lojistik merkezi olma potansiyeli ve bölgesel konumu, Çin’le ortak yatırımlar ve birlikte üretim modelleri için yeni kapılar aralıyor.

ENFLASYONU KÂR HIRSI MI BESLİYOR?

Türkiye’de son dönemlerde enflasyon tartışmalarında çoğunlukla gıda fiyatları öne çıkarken, hizmet enflasyonu ve açgözlülük enflasyonu kavramları da giderek daha fazla gündeme geliyor. İki olgu da enflasyonun yalnızca arz-talep dengesizliklerinden değil, piyasa davranışlarından ve sektörel dinamiklerden beslendiğini gösterirken, fiyat istikrarının sağlanması için çok boyutlu politika yaklaşımları gerekiyor.

EKONOMİYİ DAHA İYİ OKUMAK İÇİN

Z Raporu’nda Eylül sayısı farklı dosya konuları ile de dopdolu. ‘Küresel ticarette yeni dengeler’ dosyasında Trump’ın en yeni tarife politikaları ele alınırken; ‘Bütçede artan faiz yükü’ dosyasında kamu maliyesindeki yüksek faizin etkileri değerlendiriliyor. Ayrıca Bir Ülke köşesinde Rusya ele alınırken, sektörel analizde makine sektöründeki son gelişmeler inceleniyor. Pazarlama Dünyası köşesinde Esad Sivri ‘Pazarın fısıltılarını duyan markalar?’ başlıklı değerlendirmesinde markaların pazardaki yolculuğunu ele alıyor. Vergi Rehberi köşesinde ise Hakkı Sayan, emlak vergisinde reform tartışmalarını işliyor.

Z RAPORU YAZARLARI EKONOMİK VE SİYASİ GELİŞMELERİ YORUMLUYOR

Z Raporu’nun yazar kadrosu da ekonomi gündemine dair görüşlerini Z Raporu okuyucuları için kaleme almayı sürdürüyor. Semra Karabaş, Ali Saydam, İbrahim Acar, Prof. Dr. Kadir Tuna, Dr. Mehmet Akif Soysal ve Prof. Dr. Metin Toprak gündemdeki son gelişmeleri değerlendirirken; Mustafa Özel, İz Bırakanlar köşesinde ‘’Sanatçı iş insanı’ konusunu ele aldı. Analist Cüneyt Paksoy da her ay olduğu gibi piyasadaki son gelişmeleri yorumladı.